Το μυθιστόρημα του Στρατή Μυριβήλη “Παναγία η Γοργόνα” γράφτηκε το 1949. Έμπνευσή του στάθηκε το εκκλησάκι που απεικονίζει μία τοιχογραφία του την Παναγία με ουρά γοργόνας. Βρίσκεται στη γραφική Σκάλα Συκαμιάς (ή Συκαμινέας) όπου η θέα του είναι μαγευτική ειδικά την ώρα που δύει ο ήλιος.
Το εκκλησάκι της Παναγίας της Γοργόνας της Λέσβου έγινε γνωστό από το μυθιστόρημα του Μυριβήλη
https://www.instagram.com/p/COjQBsXAl-I/
Οι θρύλοι, η λαϊκή και θρησκευτική παράδοση ενέπνευσαν τον πεζογράφο Στρατή Μυριβήλη, γενέτειρα του οποίου ήταν η Συκαμνιά, για να γράψει το μυθιστόρημά του Παναγία η Γοργόνα. Βρίσκεται σκαρφαλωμένο σε έναν μικρό βράχο μέσα στη θάλασσα, στο μικρό λιμανάκι με τα ψαροκάικα στη Σκάλα Συκαμιάς, στη βόρεια ακτογραμμή του νησιού.
Το όνομά του σύμφωνα με τις παραδόσεις το οφείλει σε μια τοιχογραφία που υπήρχε σε αυτό (σήμερα δεν υπάρχει) και παρουσίαζε την Παναγία από την μέση και κάτω με ουρά γοργόνας. Κατά τον ίδιο, μάλιστα, η τοιχογραφία αποτέλεσε δημιούργημα ενός άγνωστου λαϊκού ζωγράφου ο οποίος την εμπνεύστηκε από θρύλους, λαϊκές και θρησκευτικές παραδόσεις, ενώ πρόκειται, μάλιστα, και για μια Παναγία «την πιο αλλόκοτη μέσα στην Ελλάδα και σ’ όλο τον κόσμο της χριστιανοσύνης», όπως την περιγράφει και στο μυθιστόρημα «Η Παναγία η Γοργόνα».
Οι ντόπιοι τον βράχο όπου εντοπίζεται το εκκλησάκι τον αποκαλούν «Της Παναγιάς τα Ράχτα».
«…ανεβαίνεις στα ράχτα, γυρίζεις μια βόλτα τη ματιά ένα γύρο, στεριάς και πελάγου, και δακρύζει το μάτι σου. Ένα αναγάλλιασμα στάζει από τα δέντρα, αναβρύζει από τα καστανά και κόκκινα χώματα, από τις πέτρες και τα νερά», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και στο μυθιστόρημά του ο Μυριβήλης.
«Η Παναγία η Γοργόνα» ήταν το τρίτο και τελευταίο μυθιστόρημα του Στρατή Μυριβήλη, το οποίο μαζί με τα «Ζωή εν τάφω» και «Δασκάλα με τα χρυσά μάτια» αποτέλεσαν την λεγόμενη «Τριλογία του Πολέμου», που αναφέρεται στους πολέμους του ελληνικού λαού και τις συνέπειές τους.